Οξύλιθος

Ο Οξύλιθος πήρε την ονομασία του από τις λέξεις «Οξύ-Λίθος», δηλαδή από τη μυτερή πέτρα που υπάρχει στην κορυφή του Οξυλίθου, του σβηστού ηφαιστείου που δεσπόζει στην ευρύτερη περιοχή. Πρόκειται για ένα ηφαιστειακό σύμπλεγμα που δημιουργήθηκε πριν 14 εκατομμύρια χρόνια, αποτελεί μνημείο της φύσης και περιλαμβάνεται στον επικαιροποιημένο κατάλογο γεωτόπων του ΙΓΜΕ.

Εκεί, πάνω στις πλαγιές του, περισσότερα από 100 χρόνια πριν, κάτοικοι του χωριού, κουβαλώντας τις πέτρες με τα χέρια, ανέγειραν τη γραφική Εκκλησία Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Για να τους προστατεύει η Αρχοντοπαναγιά και να «αγκαλιάζει» τη στεριά και τη θάλασσα που απλώνεται μπροστά στο ναό της.

Το ηφαίστειο του Οξυλίθου έχει μελετηθεί από πολλούς ερευνητές, κυρίως Ιταλούς και Έλληνες, διότι θεωρείται το πιο προφανές υπόλειμμα ηφαιστειακής δραστηριότητας στην ευρύτερη περιοχή του κεντρικού Αιγαίου. Από την εξέταση των ηφαιστειακών πετρωμάτων (κυρίως δακίτες και λιγότερο ανδεσίτες), φάνηκε ότι πρόκειται για πετρώματα που δημιουργήθηκαν πριν έντεκα εκατομμύρια χρόνια περίπου.

Από παραλίες προτείνουμε το Στόμιο Οξυλίθου, που είναι μια πολλή καθαρή παραλία, όπως όλες όσες βρέχονται από το Αιγαίο. Στην παραλία εκβάλει και ο ποταμός Μανικιάτης, έτσι η περιοχή αποτελεί έναν σημαντικό υδροβιότοπο.

Στον Οξύλιθο υπάρχουν τρεις μεσαιωνικοί ναοί που έχουν κηρυχθεί ως προέχοντα βυζαντινά μνημεία: Άγιος Νικόλαος, Αγία Άννα και Κοίμησις της Θεοτόκου. Στην περιοχή θα δείτε και τον αρχαιολογικό χώρο Βιγλατούρι, τα ευρήματα  του οποίου αποδεικνύουν ότι εκεί υπήρξε σημαντικότατο κέντρο του 8ου αι. π.Χ., ισάξιο με αυτά της Ερέτριας και της Χαλκίδας.

Αξιοθέατα 

Ηφαίστειο Οξυλίθου-14 εκατ. χρόνια πριν

Ο λόφος με το ηφαίστειο και την εκκλησία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου προσφέρει μια καταπληκτική θέα και αποτελεί αξέχαστη εμπειρία για τον επισκέπτη. Ο οικισμός του Οξυλίθου είναι κτισμένος αμφιθεατρικά στη νότια-ανατολική πλάγια του βουνού Οξύλιθος σε υψόμετρο 130 με 250 μέτρων (μεσοσταθμικό 190 μέτρα). 

Η εξέταση των ηφαιστειακών πετρωμάτων (κυρίως δακίτες και λιγότερο ανδεσίτες) έδειξε ότι πρόκειται για πετρώματα που δημιουργήθηκαν πριν από 14 εκατομμύρια χρόνια περίπου. Η περιοχή εντάχτηκε στους γεωτόπους της Ελλάδας με βάση τον Επικαιροποιημένο Κατάλογο Γεωτόπων (277 – Ηφαιστίτης Οξυλίθου Ευβοίας – ΙΓΜΕ 2016 – ΕΣΠΑ 2007-2013).

Μανικιάτης ποταμός

Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους ΑΤ2011004- Τα ρέμα Μανικιάτη και το γύρω τοπίο διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση με νερά, παρόχθια βλάστηση και καλλιέργειες. Μικρά ρέματα ξεκινούν από τα γύρω βουνά και τροφοδοτούν τα δύο κύρια ρέματα. Στη βλάστηση περιλαμβάνονται πλατάνια, καλαμιές, συκιές, αμπέλια κ.λ.π.

 Στο Μανικιώτικο ρέμα ζει το κινδυνεύον ενδημικό ψάρι Barbus euboicus (ΠΕΤΡΟΨΑΡΟ). 

Στόμιο –παραλία

Το Στόμιο Οξύλιθου είναι ο παραθαλάσσιος οικισμός, που διαθέτει  μεγάλη  παραλία. Στον οικισμό ρέει και ο ποταμός Μανικιάτης, ο οποίος εκβάλλει στη θάλασσα. Η παραλία του Στόμιου είναι αμμουδερή με ψιλό βότσαλο και πεντακάθαρα νερά.

Κληματάρι

Οικισμός δίπλα στον Οξύλιθο που προσαρτήθηκε στην Κοινότητα Οξυλίθου το 1912. Διαθέτει πηγή νερού εξαιρετικής ποιότητας. Τα περισσότερα σπίτια είναι πέτρινα κατασκευασμένα το 19ο αιώνα.

Μνημεία

Βιγλατούρι

«Στο λόφο Βιγλατούρι Οξυλίθου, έχουν αποκαλυφθεί τα ερείπια της αρχαίας Κύμης, της πόλης που συνδέεται με τον ελληνικό αποικισμό του 8ου αι. π.Χ. στη Δύση και τη δημιουργία της ομώνυμης αποικίας στη Μεγάλη Ελλάδα. Η θέση βρίσκεται δίπλα στον ποταμό Μανικιάτη (τον αρχαίο Αχελώο) και στο μέσο μιας εύφορης πεδιάδας, στοιχεία που προσήλκυσαν τους κατοίκους από την προϊστορική εποχή μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια. 

Στην Ελλάδα η ύπαρξη της αρχαίας Κύμης αμφισβητήθηκε για περισσότερο από εκατό χρόνια. Η ανεπαρκής αναφορά στις αρχαίες πηγές, η άποψη ότι η αποικία στην Ιταλία ήταν αιολική και κυρίως η άγνοια για τη θέση της πόλης, αφού λείψανα της περιόδου των αποικισμών δεν είχαν βρεθεί, άφηναν ανοιχτό το πεδίο των συζητήσεων και των αμφιβολιών. Το κενό αυτό ήλθαν να καλύψουν οι ανασκαφικές έρευνες στο λόφο Βιγλατούρι, που ξεκίνησαν το 1984 από την αρχαιολόγο Έ. Σαπουνά-Σακελλαράκη και συνεχίσθηκαν για μία δεκαετία», σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού. Η ανασκαφή αναμένεται να συνεχιστεί ώστε να έρθουν στο φως περισσότερα στοιχεία που αφορούν το χώρο και την ευρύτερη περιοχή

Κοίμηση της Θεοτόκου

Στον ιερό ναό δεν υπάρχει κτητορική επιγραφή. Συνάγεται ότι κατασκευάστηκε αρχές 14ου αιώνα. Ο ναός είναι σταυρεπίστεγος, δηλαδή στη στέγη σχηματίζεται με σαφήνεια το σχήμα του σταυρού. Περιλαμβάνει πολλές τοιχογραφίες και μέρη άλλων που διασώθηκαν.

Η εκκλησία αυτή έχει μελετηθεί από ιστορικούς τέχνης και αρχιτέκτονες (Μελίτα Εμμανουήλ, Χλέπα Ελένη) και ο διάκοσμός της είναι παρόμοιος με αυτόν του Αγίου Δημητρίου στο Μακρυχώρι. Σύμφωνα με τους ειδικούς έχει από τις ωραιότερες τοιχογραφίες της περιόδου  (ολοκλήρωση αποκατάστασης μνημείου το 2012 -23η Εφορεία Αρχαιοτήτων).

Κάθε χρόνο στον αύλειο χώρο του ναού διεξάγεται παραδοσιακό πανηγύρι (κατασκευή στιφάδου σε καζάνια για 3.000 και πλέον άτομα).

Άγιος Νικόλαος Ριτζάνων

Ο ναός φέρει κτητορική επιγραφή στην οποία δηλώνεται και η ημερομηνία κατασκευής του: 1304.

Οι τοιχογραφίες που σώζονται είναι ελάχιστες αλλά ιδιαίτερα αξιόλογες: Άγιος Κοσμάς, Ανάληψη Κυρίου, Κτητορική επιγραφή.

Ο ναός συντηρήθηκε από την 23η Εφορεία Αρχαιοτήτων και επαναλειτούργησε το Δεκέμβριο του 2015.

Αγία Άννα

Κτητορική επιγραφή:1370. Ναός αφιερωμένος στη  γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδιά.

Απλός καμαροσκέπαστος ναός με θαυμαστές τοιχογραφίες, σπουδαία χρωματολογία, κίνηση και λαμπρή πτυχολογία. Στο ναό οι ζωγράφοι είναι δυο. Στο δυτικό τμήμα του ναού  υπάρχουν τοιχογραφίες λαϊκού ζωγράφου. Ολοκλήρωση αποκατάστασης τοιχοποιίας 1997. Δεν έχουν συντηρηθεί οι αγιογραφίες.

Μονή Μάντζαρη

Στο αντίγραφο του κώδικα της Μονής, με δυσδιάκριτα γράμματα σήμερα, αναφέρεται μια δωρεά κτημάτων στη μονή, των κατοίκων Οξυλίθου και Ορίου «δια μνημόσυνον αιώνιον» στα α.φ.κ.θ.= 1529, Αυγούστου 15, επί  επισκόπου Ευρίπου Δανιήλ με το όνομα Μάντζαρι.  Απόδειξη ότι η μονή υπήρχε το 1529 με το όνομα αυτό. Το έγγραφο αυτό, εκτός του κώδικος της Ιεράς μονής υπάρχει και στα αρχεία της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Το Μάρτιο του 2016 αποκαλύφθηκαν, μετά από 4 και πλέον αιώνες, οι τοιχογραφίες της μονής Μάντζαρη οι οποίες ανήκουν σε σημαντικό ζωγράφο της εποχής. Με βάση τον συντηρητή, οι τοιχογραφίες αποδίδονται στον 16ο αιώνα, πιθανόν και νωρίτερα, αλλά η μελέτη του Υπουργείου Πολιτισμού θα τεκμηριώσει  την εποχή αγιογράφησης και πιθανόν το εργαστήρι της αγιογραφίας.

Δραστηριότητες Συλλόγου των Απανταχού Οξυλιθιωτών «ο Ευαγγελισμός»

Για πάνω από τέσσερις δεκαετίες, από το 1976 που ιδρύθηκε ο Σύλλογος, έχει ως σκοπούς την «πνευματική και κοινωνική εξύψωση των μελών του, τη σύσφιξη των σχέσεων των κατοίκων του, τη συμμετοχή σε θέματα που αφορούν το χωριό, τη διατήρηση και ανάδειξη των τοπικών εθίμων και παραδόσεων».

Στα χρόνια που πέρασαν έχει να δείξει πολλά και σημαντικά έργα όπως:

• Ύδρευση χωριού (δεκαετία 1980, με καθοριστική συνεισφορά του Συλλόγου)
• Δημιουργία Βιβλιοθήκης από το 1978 που αριθμεί σήμερα περισσότερα από  7.000 βιβλία.
• Έκδοση εφημερίδας (μέχρι το 2013) που μπορεί να αξιοποιηθεί ως ιστορικό αρχείο για την περίοδο λειτουργίας του συλλόγου.
• Συνεχής προσπάθεια από το 1995 και μετά για τη συντήρηση και αποκατάσταση των Βυζαντινών μνημείων του χωριού (Αποκατάσταση 2 Βυζαντινών εκκλησιών και της Μονής Μάντζαρη).
• Έρευνα για την ιστορία, την παράδοση και τον πολιτισμό του χωριού
• Ανάδειξη του ηφαιστείου του Οξυλίθου ως γεώτοπου με τη συμβολή της ΕΑΓΜΕ (Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών).
• Δημιουργία χάρτη τοπίων και μνημείων του χωριού
• Καταγραφή από την Ακαδημία Αθηνών του πανηγυριού του 15 Αύγουστου που έχει ιστορία αιώνων.
• Συνεργασία με τους Συλλόγους της περιοχής, με Τοπικό Συμβούλιο Οξυλίθου, με Δήμο Κύμης Αλιβερίου, με Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, με Υπουργείο Πολιτισμού,  από το οποίο λάβαμε την πρώτη επιχορήγηση το 2021, με ΕΑΓΜΕ, με Εφορεία Αρχαιοτήτων Ευβοίας.. 
• Συγκέντρωση της μουσικής παράδοσης του 20ού αιώνα και προσπάθεια παρουσίασης του σχετικού υλικού.
• Έρευνα για τον αγιογράφο, ζωγράφο, βυζαντινολόγο Παντελή Ζωγράφο που έζησε και ζωγράφισε στην περιοχή.
• Παρουσίαση βιβλίων και συγγραφέων που αφορούν στο χωριό.