Οκτωνιά Ευβοίας: Μονή Αγίου Δημητρίου Καταρράκτη

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου Καταρράκτη βρίσκεται βορειοανατολικά του οικισμού της Οκτωνιάς, μέσα σε μια κατάφυτη ρεματιά και κοντά σ’ ένα μικρό καταρράκτη, από τον οποίο πήρε και το χαρακτηριστικό της όνομα. Ο ναός ήταν το Καθολικό της ομώνυμης Μονής. Κοντά στο ναό σώζεται η βρύση της Μονής. Κελιά δεν υπάρχουν πλέον παρά μόνο λιθοσωροί.

Ο ναός είναι σταυρεπίστεγος και κατάγραφος με πολύ καλές τοιχογραφίες. Η αγιογράφησή του έγινε το 1633-36.

Στην επανάσταση του 1821 ο ηγούμενος Παϊσιος με τους μοναχούς ξεσηκώθηκαν κατά των Τούρκων και πολλές φορές πρόσφεραν χρήματα και πολεμοφόδια στους αγωνιστές. Τροφοδότησαν κατ’ επανάληψη κυμαϊκά πλοία και τα ενίσχυσαν οικονομικά. Γι’ αυτό ο Ομέρ μπέης ο Καρυστινλής ήταν θυμωμένος μαζί τους. Επιστρέφοντας από την Κύμη το 1821 στρατοπέδευσε στην περιοχή Αλώνια του οικισμού Όριου και λεηλάτησε άγρια τη μονή. Κατέστρεψε κελιά και αφού αιχμαλώτισε τον ηγούμενό της Παϊσιο με έντεκα άλλους μοναχούς, τους μετέφερε τα Αλώνια και τους σκότωσε.

Το 1831 ερημώθηκε η μονή, αφού πέθανε και ο γέροντας μοναχός που είχε ορισθεί ηγούμενος από τον Ομέρ μπέη. Τον διαδέχτηκε ο μοναχός Ανανίας, που ανέλαβε τη φύλαξη της ρημαγμένης μονής μέχρι το 1843. Το 1833 η μονή ερημώθηκε τελείως από τον επίσκοπο Χαλκίδας Ιάκωβο. Η λεηλασία της μονής ήταν πλήρης. Τη λεηλασία του Ιακώβου επιβεβαίωσε με αυτοψία του στη μονή δήμαρχος του τέως δήμου Δυστίων, ύστερα από διαταγή του Επάρχου Καρυστίας.

Η μονή μετά τη διάλυσή της προσαρτήθηκε στη μονή Λευκών ως μετόχι της. Αργότερα η κτηματική της περιουσία πουλήθηκε στους κατοίκους της περιοχής.